صادرات کالا به دلیل اینکه سبب وارد شدن ارز به داخل کشور می‌شود نقش بسیار مهمی در پیشرفت اقتصاد و رشد اقتصاد در کشور دارد. با این وجود اما در سال‌های اخیر در مواردی صادرات کالا از طرف صادرکنندگان با واردات ارز به داخل کشور همراه نبوده که این امر مورد توجه دولت قرار گرفته است. برای حل این مشکل بانک مرکزی در سال ۱۳۹۷ دستورالعمل نحوه بازگشت ارز ناشی از صادرات به چرخه اقتصادی کشور را تصویب کرد به موجب این قانون صادرکنندگان باید از طریق سامانه نیما و بر اساس مقررات نحوه رفع تعهدات ارزی صادرات، تعهدات ارزی خود را رفع کنند در غیر این صورت صادرکنندگان حق برخورداری از معافیت‌های مالیاتی را از دست می‌دهند.
براین اساس در این مقاله رفع تعهدات ارزی واردات و صادرات و قوانین موجود در این حوزه را بررسی خواهیم کرد تا شما به عنوان وارد کننده یا صادر کننده کالا با این قوانین آشنایی کامل‌تری داشته باشید. مسئله اهمیت بسیار زیادی برای صادرکنندگان دارد به همین دلیل در ادامه مقاله سامانه نیما نحوه و روش انجام مراحل رفع تعهد ارزی و بخشنامه‌های مربوط به تعهدات ارزی را بررسی خواهیم کرد.

اصطلاح رفع تعهدات ارزی به چه معنا است؟
بر عکس واردات کالا و خدمات به کشور که سبب خروج ارز از کشور می‌شوند صادرات خدمات و کالا از کشور به کشورهای دیگر باعث ورود ارز به داخل کشور و رونق گرفتن چرخه اقتصاد کشور می‌شود، این امر یکی از مهمترین عواملی است که سبب می‌شود اقتصاد کشور شکوفایی بیشتری داشته باشد .براساس ماده 141 قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی درآمد به دست آمده از صادرات کالا و خدمات معاف از مالیات هستند این درصد برای صادرات مواد خام ۲۰ درصد است.
هرچند که قوانین مختلفی در حوزه صادرات ورود ارز به داخل کشور وجود دارد یکی از مشکلات اخیری که در سال‌های اخیر در رابطه با صادرات کالا و وارد شدن ارز به داخل کشور و زنجیره اقتصاد ایجاد شده است این مسئله است که گاهی برخی از صادرکنندگان کالا به خارج از کشور، ارز حاصل از صادرات کالای خود را به چرخه اقتصادی کشور برنمی‌گردانند. با توجه به این نکته که صادرکنندگان از انواع مشوق‌های دولتی مثل معافیت از مالیات برخوردار هستند و توجه به این نکته که صادرات باعث خروج بخشی از خدمات و کالاهای تولیدی از کشور شده است اما ارزی در مقابل آن وارد نشده است مشکلاتی برای دولت و اقتصاد در ادامه این روند ایجاد شد.
به همین دلیل در سال‌های گذشته قوانین و مقررات مختلفی با هدف مقابله با این اقدام غیرقانونی از سوی صادر کنندگان ایجاد شدند هر کدام از این قوانین که توسط دولت تصویب و اجرا شدند در راستای این هدف هستند تا با پیش‌بینی ضمانت‌های اجرای قانونی با مشکل عدم وارد شدن ارز کالاهای صادراتی به اقتصاد کشور مقابله کنند. دستورالعمل صادر شده با نام دستورالعمل نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور که در سال ۱۳۹۷ توسط بانک مرکزی ابلاغ شد در همین راستا است. بر اساس این قانون صادر کنندگان کالا و خدمات برای اینکه مشمول طرح معافیت مالیاتی شوند باید تعهدات ارزی خود را پرداخت کنند و ارز حاصل از صادرات کالا و خدمات خود را بر‌اساس دستورالعمل ابلاغ شده وارد چرخه اقتصاد کشور کنند.
در بخش ۵ بند تبصره ۶ قانون بودجه سال قبل کشور، استفاده از معافیت مالیاتی صادرات مشروط به شرط است که ارز حاصل از صادرات بر‌اساس شرایط قانونی مقرر شده به چرخه اقتصادی کشور برگردند و مراحل مربوط به رفع تعهدات ارزی در مهلت مقرر از طریق سامانه مشخص شده انجام شود. با توجه به این شرایط هرچند که صادرکنندگان از مالیات معاف هستند اما مالیات این دسته از صادرات در زمان صادرات از طریق گمرک دریافت می‌شود هر چند که این افراد می‌توانند با بازگرداندن ارز حاصل از صادرات کالای خود و رفع تعهد ارزی مالیات پرداخت شده را بر اساس قانون بازپس گیری کنند
در سال ۱۴۰۰ طرح سیاستی برگشت ارز حاصل از صادرات توسط کمیته ماده (2) شورای عالی هماهنگی اقتصادی، به تصویب رسید بر اساس این قانون صادرکنندگان می‌توانند در مهلت قانونی تعیین شده با برگرداندن ۹۰ درصد ارزش پروانه صادراتی اعلامی توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران به چرخه اقتصادی کشور، تعهد ارزی خود را رفع کنند.
در واقع در پاسخ به این سوال رفع تعهدات ارزی چیست؟ باید گفت که منظور از رفع تعهدات ارزی صادرات درصد خاصی از ارز حاصل از صادرات است که باید با استفاده از یکی از روش‌های تعیین شده توسط دولت و در مهلت مقرر به چرخه اقتصادی کشور برگردانده شود. پس از انجام یکی از روش‌های رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان می‌توانند از طریق سامانه تعیین شده برای رفع تعهدات ارزی و باز‌پسگیری مالیاتی که پرداخت کرده‌اند، اقدام کنند.

روش‌های رفع تعهدات ارزی
صادرکنندگان می‌توانند تعهدات ارزی مربوط به صادرات خود را رفع کنند و مشمول طرح معافیت مالیاتی شوند باید بر اساس دستورالعمل نحوه رفع تعهدات ارزی عمل کنند و ارز حاصل از صادرات کالای خود را به یکی از روش‌های قانونی تعیین شده به چرخه اقتصاد کشور برگردانند.
در ادامه نحوه رفع تعهدات ارزی بر‌اساس بسته سیاستی برگشت ارز حاصل از صادرات مصوب کمیته ماده ۲ شورای عالی هماهنگی اقتصادی را بررسی خواهیم کرد:
انجام واردات در مقابل صادرات
فروش ارز حاصل از صادرات به صورت حواله در سامانه نیما
انتقال ارز حاصل از صادرات به صرافی‌های مجاز و بانک‌ها به صورت اسکناس
فروش ارز حاصل از صادرات، در قالب حواله در سامانه نیما
انتقال ارز حاصل از صادرات به شخص یا شرکت دیگر
بازپرداخت تسهیلات ارزی که از بانک‌ها و موسسات اعتباری، فاینانس، ملی و حساب ذخیره ارزی قرض گرفته شده است
وارد کردن ارز وارداتی به سامانه ارز مسافرتی، سامانه ارز مسافرتی: سامانه‌ای است که افراد از طریق آن می‌توانند برای دریافت ارز ثبت نام کنند و به میزان محدودی از با قیمت دولتی دریافت کنند.

سامانه رفع تعهدات ارزی چیست؟
یکی از موارد مهمی که در ارتباط با رفع تعهدات ارزی برای صادرکنندگان ایجاد می‌شود این است که آیا می‌توان تعهدات ارزی را به صورت اینترنتی و از طریق سامانه رفع کرد یا باید به صورت حضوری برای این امر اقدام کرد؟
در ادامه باید به این نکته اشاره کنیم که یکی از مهم‌ترین روش‌های رفع تعهدات ارزی صادرات فروش ارز حاصل از صادرات به صورت حواله در سامانه نیما است با توجه به اینکه سامانه نیما از طریق سامانه جامع تجارت ایران ntsw.ir قابل دسترسی است، به همین دلیل در پاسخ به این سوال که سامانه رفع تعهدات ارزی چیست باید گفت که سامانه جامع تجارت همان سامانه رفع تعهدات ارزی است

مهلت رفع تعهدات ارزی
رفع تعهدات ارزی صادرات دارای بازه زمانی مشخصی است بر اساس راهنمای رفع تعهدات ارزی منتشر شده توسط بانک مرکزی مهلت رفع تعهدات ارزی حداکثر ۶ ماه پس از زمان صدور پروانه گمرکی است . هرچند که بر اساس آخرین مصوبه کمیته ارزی مهلت رفع تعهدات ارزی سال‌های ۹۸ و ۹۹ تا پایان مرداد ماه سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ تمدید شده است هر چند که این مهلت شامل معافیت‌های مالیاتی برای درآمدهای حاصل از صادرات نیست.
بر طبق مصوبه نهمین کارگروه بازگشت ارز حاصل از صادرات صادرکنندگان می‌توانند با تعهد محضری به روش واردات در مقابل صادرات تعهد ارزی خود را رفع کنند، در این ابلاغیه در خصوص مهلت رفع محدودیت‌های تجاری برای صادرکنندگانی که دارای تعهدات ارزی حاصل از صادرات کالا هستند استثنائاتی در نظر گرفته شده است:
براساس پایان مهلت رفع محدودیت در بند (۵) مصوبات اولین جلسه کارگروه بازگشت ارز برای کالاهای بازگشتی تست نمایشگاهی و…. بانک مرکزی امکان قرار دادن سرویس در سامانه جامع تجارت را بررسی می‌کندکه با استفاده از آن سامانه جامع تجارت برای ثبت کوتاژهای مرتبط بااستثنائات بازگشت ارز حاصل از صادرات را در اختیار سازمان توسعه تجارت ایران قرار می‌دهد. مهلت مقرر در بند مذکور تا پایان شهریور ماه سال ۱۴۰۲ تمدید شده است.
در این مصوبه در ارتباط با رفع محدودیت کارت بازرگانی صادرکنندگان دارای تعهدات ارزی در سال ۱۴۰۱ که تعهدات ارزی حاصل از صادرات آنان کمتر از ۶۰ درصد است موارد زیر تعیین شد:
محدودیت برای کارت‌های بازرگانی صادرکنندگانی که در سال اول صادرات نیستند سال اول تا سقف ۵۰۰ هزار یورو دارای تعهد حاصل از صادرات در سال ۱۴۰۱ با ایفای تعهدات ارزی کمتر از ۶۰ درصد برای ایفای این تعهدات با استفاده از روش واردات در مقابل صادرات منوط به ارائه تعهد محضری در عدم صادرات تا ایفای کامل تعهدات ارزی حاصل از صادرات سال ۱۴۰۱ تا دو ماه پس از تاریخ ابلاغ رفع می‌گردد در شرایطی که صادرات انجام شود نتیجه به کمیته پایش سوء رفتار تجاری منعکس می‌شود.
مفاد بنده مذکور امکان رفع محدودیت کارت‌های بازرگانی صادرکنندگان سال اولی که علاوه بر صادرات بیش از سقف تعیین شده در قانون موضوع تبصره ۴ بخش دوم از ماده ۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون مقررات صادرات و واردات اصلاحیه مورخ 28 اسفند 1401 نسبت به ایفای تعهدات ارزی خود اقدام نکرده‌اند، وجود نخواهد داشت.

رفع تعهدات ارزی در سامانه نیما
دولت برای آسان‌تر کردن روند رفع تعهدات ارزی صادرات، روش‌های پرداخت تعهدات ارزی را تا حد امکان به صورت‌های متنوعی پیش‌بینی کرده است تا صادر کنندگان برای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصادی کشور دچار مشکل نشوند . ساده‌ترین راه در بین روش‌های رفع تعهدات ارزی صادرات فروش ارز حاصل از صادرات به شکل حواله در سامانه نیما است.
ذکر این نکته ضروریست که برخلاف تصور صادرکنندگان سامانه نیما که صادرکنندگان می‌توانند از طریق آن تعهدات ارزی خود را رفع کنند همان سامانه جامع تجارت، به آدرس ntsw.ir است که متقاضیان، می‌توانند پس از ورود به حساب کاربری خود، از قسمت عملیات ارزی و پس از آن از بخش مدیریت عملیات ارزی و گزینه فروش ارز حاصل از صادرات خود را به شکل حواله به فروش برساند و تعهد ارزی خود را به راحتی رفع کنند.

درصورت نیاز به مشاوره در حوضه رفع تعهد ارزی با کارشناسان مجموعه حدیث تجارت ماد (سهامی خاص) در ارتباط باشید.